Reel ekonomide kriz olmaz. Bazen üretim fazlası ortaya çıkabilir. Satılamayan üretim, üreticileri zor duruma bırakıyor. Ancak bu geçici bir durumun ifadesidir. Bir süre sonra, tüketim artışı ile denge kuruluyor. 

Ekonomideki, üretim-tüketim dengesizlikleri, KONJONKTÜR HAREKETLERİNİ  yaratıyor. Konjonktür, dört aşamalıdır ve  sürekli tekrar eder.  Aşamalar;  DİP-GENİŞLEME-ZİRVE- DARALMA  dır. Gelişmenin yönü pozitif eğimli bir doğru üzerinde yürüyor.

Dip seviyeden hareketle genişleme sürecine giren ekonomi, zirveye ulaşıyor. Zirveden sonra daralma dönemi başlıyor. Dip noktadan sonra, aynı hareket tekrarlanıyor. 8-10  yıl süreyle devam eden bu hareketler ekonomik kriz  yaratamıyor. Normal süreç, gelişme ekseni üzerinde devam ediyor.

Ekonomik krizleri finans kesimi yaratır. Para ve sermaye piyasası yoluyla finans kesimi reel ekonomiyi etkiler.  Para miktarındaki daralma, tüketimi  azaltır. Azalan tüketim, stokların artmasına ve üreticilerin zor duruma düşmesine neden oluyor. Üretici, işçi çıkarıyor.  Bu aşamada,  para miktarı daha da daraltılır ise,  tüketim daha da azalır. Deflasyon dediğimiz kriz meydana gelir. 

Merkez bankaları, para miktarını düşürme yoluyla deflasyona  neden olabilir.  Ya da tam tersi,  para miktarını artırmak youluyla enflasyon yaratabilir.

Tarihdeki örneği, 1929 ekonomik krizidir.  1929 krizinin ''Piyasaya sürülen dolar  miktarını azaltmak''  yoluyla yapıldığını  Nobel ödüllü  Milton Friedman ispatladı.  

Doları kim basıyor? FED (ABD Merkez Bankası) . FED sahibi kim?  8 Banker Ailesi. 1929  krizinden kim istifade etti ? Bankerler. 

1929 krizinde, işletmelerin  çoğu battı. Batmayanlar büyük zarar ettiler.  Hisse senetlerinin değeri çok düştü. Bankerler, kendi bastıkları dolar ile ABD deki  kilit görevi yapan işletmeleri satın aldılar. Sermaye el değiştirdi. Satın almak amacıyla bastıkları bolca para da ekonomiyi tekrar canlandırdı.

Para miktarı yanında, faiz yoluyla ekonomide kriz yaratmak mümkündür. 2008 krizi faiz yoluyla yaratılmıştır.Avrupadaki bankalarda, müthiş bir sermaye birikmişti.  Bu sermayeyi, Lehman Brothers adlı banka yoluyla, yüksek faiz vererek Amerikaya çektiler. Lehman Brothers 150 yıllık bir banka idi ve aynı zamanda FED ortağıdır. Dolar  basan FED ortağı  bir finans kurumuna,  güven zirve yapıyordu. Lehman Brothers yüksek faiz veriyor, FED de bu politikaya destek oluyordu.  Avrupadaki bankaların parası, Amerikaya akıyordu. Kredi genişlemesi yoluyla mortgageler  finans ediliyor. Avrupanın parası, Amerikada taşa toprağa dönüşüyordu.

Lehman Brothers battı. Avrupanın parası Amerikada kaldı. Kar zararın ortağıydı. Hiç kimsenin sesi de çıkamadı. Kriz amacına ulaştı.

Şu gerçeği biliyoruz. 1929 ve 2008 krizlerinin gerisinde ABD Merkez Bankası görevi yapan FED vardı. Sonuç deneyimler ile sabittir.  

Merkez bankaları faiz ve para miktarını ayarlamak yoluyla kriz yaratıyor. Krizin amacı, sonra anlaşılıyor.   

Şinasi Kara