Tarım sektörü açısından bakıldığında hem Türkiye’de hem de dünyada koronavirüsün de etkisi ile tarım ve gıdanın önemi bir kez daha öne çıktı. Kendine yeterlilik, yerelde üretim, yerelde tüketim, çiftçiliğin, tarımsal faaliyetlerin desteklenmesi, korumacılık daha çok önem kazandı. Gıda milliyetçiliği hiç olmadığı kadar yükseldi.

 

Tarım ve gıda ürünlerinde salgın sürecindeki kısıtlamalar nedeniyle insanlar, ülkeler ihtiyaçlarının çok üzerinde stok yaptı. Gıda fiyatları yükseldi.

 

Üretimden hasada kadar, dağıtım ve pazarlama kanallarında önemli sorunlar yaşandı. Bu sorunlara çözüm üretmek için bir dizi önlem alındı. Tarımda ve gıdada yeni bir dönem başladı.

 

Türkiye açısından bakıldığında 2020’de tarım ve gıdada birçok gelişme yaşandı. Koronavirüsün etkileri daha derinden hissedildi.

 

Büyüme, destekler ve gıda enflasyonu

Her yılın sonunda yaptığımız gibi bu yıla da damgasını vuran gelişmeleri hatırlatalım:

 

1- Türkiye İstatistik Kurumu verilerine göre, tarım, 2020’nin ilk 9 aylık döneminde yüzde 5.3 büyüdü. Tarımsal Gayri Safi Milli Hasıla 2019 verileri ile 277.5 milyar lira oldu. Dolar bazında 48.5 milyar dolar. 2015’te 59.4 milyar dolardı. Son 4 yılda Türkiye’nin tarımsal gayri safi milli hasılası 10.9 milyar dolar azaldı.

 

2- Tarım destekleri 5 Kasım’da açıklanabildi. 2020 ürünü desteklerin ödenmesi için 2021 bütçesine 22 milyar lira ödenek konuldu. 2021 Yılı Cumhurbaşkanlığı Yıllık Programı”na göre, çiftçinin en yaygın yararlandığı mazot, gübre, hayvancılık desteklerinde toplam 787 milyon lira kesinti olacak. Tohum, fidan ve kırsal kalkınma desteğinde artış olacak.

 

3- Her ay açıklanan enflasyon verilerinde fiyatı en çok artan ürünler listesinde tarım ve gıda ürünleri hep üst sıralarda yer aldı. Kasım sonu itibariyle yıllık enflasyon yüzde 14.03 olurken gıda enflasyonu yüzde 21.08 oldu.

 

İthalat vergileri, girdiler, kredi ve hacizler

4- Yıl boyunca gümrük vergileri düşürülerek ithalat desteklendi. Arpa, buğday, mısır, ayçiçeği, mercimek, çeltik, pirinç, soğan, patates ve benzeri ürünlerde gümrük vergileri düşürüldü. Limon ihracatına kısıtlama getirildi. Alınan her karar çiftçiyi, üreticiyi tarıma küstürdü. Toprak Mahsulleri Ofisi’ne, Suriye’den bile arpa ithalatı için yetki verildi.

 

5- Ziraat Bankası ve Tarım Kredi Kooperatifleri’nin 2020-2022 döneminde uygulayacağı düşük faizli tarımsal kredilerin limitleri ve kriterleri yeniden belirlendi. Kredi limitlerinde artış sağlanırken, faiz indirim oranları belli kriterlere bağlandı. Kriterleri yerine getirmeyenler daha yüksek faiz ödeyeceği bir sistem getirildi.

 

6- Çiftçi borçları yapılandırılmadığı gibi, Tarım Kredi Kooperatiflerinin çiftçilerin traktör, üretim araçlarını, hayvanlarını haczetmesi günlerce gündemde kaldı. Tarım Kredi, tepkiler üzerine haciz işlemlerini 3 ay ertelemek zorunda kaldı.

 

7 – Yıl boyunca tarımsal girdi fiyatlarındaki yüksek artış konuşuldu. Dövizdeki artışa bağlı olarak girdi fiyatları hızla artarken, elektrik fiyatı tarımsal üretimi tehdit eder noktaya geldi. Girdi fiyatları artarken ürün fiyatları aynı oranda artmadığı için çiftçi para kazanamamaktan şikayet etti. Tüketici ise ürünlerin pahalı olmasından yakındı.

 

Koronavirüs desteklerinde çiftçi yok sayıldı

8- Bu yıla damgasını vuran en önemli gelişme elbette koronavirüs oldu. Koronavirüs sürecinde sağlık mensupları gibi tarım ve gıdada çalışanlar bütün sıkıntılara rağmen işlerinin başında, üretime ve üretilen ürünleri tüketiciye ulaştırmak için canla başla çalıştı. Sağlıkta olduğu gibi tarım ve gıdada da onların bu çabasına rağmen ülkeyi yönetenler ne yazık ki gerekli desteği sağlamadılar. Çiftçinin 2019 ürünü için hak ettiği destekleri ödeyerek sanki yeni destek veriliyor gibi sunuldu.

 

9- Bir çok sektöre yönelik destek paketleri açıklanırken, krediler yapılandırılırken tarım sektörü bunun dışında tutuldu. Çiftçilerin sadece Mayıs ve Haziran’da vadesi dolan, Ziraat Bankası ve Tarım Kredi Kooperatiflerinden aldıkları yalnızca düşük faizli krediler 6 ay süreyle ertelendi. Yıl bitmeden, pandemi sona ermeden ertelenen o kredilerin vadesi geldi.

 

10- Tarıma, çiftçiye destek yerine hep algı oluşturacak adımlar atıldı. Yazlık ekim hububat, bakliyat, yağlı tohumlarda yüzde 75 tohum hibe desteği açıklandı. Türkiye’de 3 milyon ton tohum kullanılırken çiftçiye verilen tohum 5 bin 700 ton oldu. Bunun da yüzde 25’ini çiftçi kendisi karşıladı.

 

11 – “Ekilmedik bir karış toprak bırakmayacağız” denildi. “Hazine arazilerini tarıma açıyoruz” denildi. Yaklaşık 4 milyon hektar tarım arazisi ekilemezken sadece 970 hektar yani 9 bin 700 dekar(dönüm) arazi tarıma açıldığı ifade edildi.

 

12- Koronavirüs nedeniyle Gürcistan ve Azerbaycan’dan işçilerin gelmesine izin verilmediği için çay hasadında ciddi sorunlar yaşandı. İstanbul’dan Karadeniz’e çay hasadına gitmek isteyenlere özel izin çıkarıldı.

 

Kuraklık ve iklim değişikliği etkili oldu

13- Tarımda yine birçok felaket yaşandı. En büyük felaket 15-24 Mayıs tarihlerinde oldu. Deyim yerindeyse dört mevsim bir arada yaşandı. Önce 40 dereceleri gören aşırı sıcaklar, sonra -1 dereceye kadar düşen aşırı soğuklar, dolu, don, fırtına bitkisel üretime büyük zarar verdi. Tarım Sigortaları Havuzu(TARSİM) aşırı sıcak, aşırı soğuk zararını sigorta kapsamına aldı.

 

14- İklime bağlı olarak birçok bölgede kuraklık etkili oldu. Yağış olmaması nedeniyle ürünlerde verim kaybı, kalite sorunu ortaya çıktı. Sadece zeytinde verim kaybı yüzde 20’yi aştı. Zeytinde son 11 yılın en düşük üretimi olacağı tahmin ediliyor. Zeytin ve fındık başta olmak üzere bazı ürünlerde hasat 1 ay gecikti.

 

Ürün bazında gelişmeler

15 – Fındık rekoltesi ve fiyatı yine çok tartışıldı. Tarım ve Orman Bakanı Bekir Pakdemirli’nin fındık rekoltesi açıklamasını eleştiren Ordu Milletvekili Cemal Enginyurt MHP’den ihraç edildi.

 

16- Türkiye, ayçiçeği ithalatında dünya liderliğini sürdürdü. İthalat yapılan Romanya ve Rusya ve Kazakistan koronavirüs önlemleri kapsamında belli dönemler ihracatı yasakladı. İçerde üretim azaldı, fiyat yükseldi. Trakyabirlik, Karadenizbirlik ve Pankobirlik açıkladığı fiyatı revize etmek zorunda kaldı. Hem yurtiçinde hem de dışında fiyatların artması ayçiçeği yağı fiyatlarının sürekli artmasına neden oldu. Ayçiçeği tohumunun fiyatı ton başına 700 dolara, ham yağ fiyatı 800 dolardan 1200 dolara ulaştı.

 

17- TMO tarihinde ilk kez kuru kayısı alımı yaptı.

 

18- Milas zeytinyağı Avrupa Birliği’nden coğrafi işaret aldı

 

19- Salçalık domateste artan üretim ve düşen fiyatlar nedeniyle, alıcıların sözleşmede belirtilen fiyatın altında alım yapması büyük krize neden oldu.

 

20- Tarımda sözleşmeli üretim modeli çok tartışıldı. Türkşeker, pancar üretiminin dışına çıkarak, hububat, bakliyat, yaş sebzede sözleşmeli üretim yapması çok tartışıldı.

 

Yasal düzenlemeler ve hobi bahçeleri

21- Çıkarılan “torba yasa” ile tarım arazisine yapılan ve imar barışından yararlanmayan hobi bahçelerinin yıkılması yasalaştı. Aynı yasa tasarısında yer alan gıdada yanıltıcı yayın ile ilgili maddeler ise geri çekildi.

 

22- Gıda ürünlerinde trans yağ kullanımını yüzde 2 ile sınırlandıran tebliğ 31 Aralık’ta uygulamaya geçiyor. Ayrıca Tarım Bakanlığının “trans yağ” ibaresini etiketten çıkarmasına yönelik hazırladığı tebliğ taslağını gündeme getirmemiz üzerine geri adım atıldı.

 

23- Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği’nin, düzenlediği Ekonomi Şurası’na tarımın sorunları damgasını vurdu. Sanayici, tüccar, borsa yöneticileri tarımda yaşanan sorunları dile getirdi, sorunlar rapor olarak Cumhurbaşkanı Erdoğan’a sunuldu. TÜSİAD, Prof. Dr. Gökhan Özertan koordinatörlüğünde 5 bölümden oluşan tarım raporu hazırlayıp yayınladı.

 

24- Avukat Senih Özay’ın açtığı dava sonucunda çevreye ve insanlara zarar veren ve bir çok tarım ilacının etken maddesi Glifosat mahkemece yasaklandı.

 

25- Sayıştay, Tarım ve Orman Bakanlığı 2019 Yılı Denetim Raporu’na göre Bakanlığın doğru yaptığı iş neredeyse yok. Mali tablolardan, muhasebeleştirmeye, tarımsal desteklerden kooperatifçiliğe, meraların ıslahından vergi ve cezalara kadar tespit edilen 45 bulgu ile yanlışlar tek tek dile getirildi.

 

Ülkeler bazında anlaşmalar ve kararlar

26 – Türkiye ile Katar arasında 25 Kasım’da 10 yeni anlaşma imzalandı. “Su Yönetimi Alanında İşbirliği Mutabakat Zaptı” tartışma yarattı.

 

27- Rusya, 2021 yılı 15 Şubat ile 30 Haziran dönemi yapılacak toplam tahıl ihracatını 17.5 milyon ton ile sınırlandırdı. Türkiye’nin 200 bin ton olan domates ihracat kotası 250 bin tona çıkardı. Antalya ve İzmir’den domates ve biber ithalatını yasakladı.

 

28- Türkiye, Sudan’dan sonra, bir başka Afrika ülkesi Nijer’de 1 milyon hektar alanda tarımsal üretim yapmak üzere çalışma başlattı.

 

Acı ve sevinç

29- Doğanın, suyun, toprağın, kuşların, çiçeklerin, böceklerin, ağaçların, tarımın, tüm canlıların, doğal yaşamın koruyucusu ve savunucusu Bekir Coşkun yaşama veda etti.

 

30- Üretme Tüket/ İthalat-Siyaset-Rant Kıskacında Tarım kitabım 10 ayda 10 baskı yaptı.

 

Özetle, 2020 tarımda çok zor bir yıl oldu. Hayvancılık konusundaki gelişmeleri yarınki yazıda paylaşacağım. 

TARIM DÜNYASI