Uhrevi bir âleme bir süreliğine girmek, orada kemale ermek, bütün dünyevi sıkıntılardan sıyrılmak… Uzlet ve sükûnetin beldesi, ruhsal terakkini yapıldığı Tillo’dayız.
Siirt’e 9 km mesafede bulunan nice aydınlar yetiştirmiş ilçemizin tarihi çok eskilere dayanmaktadır. Hristiyanlık ve İslam dönemlerinde kültürel bir merkez olmuş, 1514 yılında Yavuz Sultan Selim tarafından Çaldıran Seferi sırasında Osmanlı egemenliğine girmiştir. Süryanicede yüksek ruhlar; Arapçada ise til (aydınlar) anlamına gelen Tillo, dilimizde “aydınları karşılama” anlamına gelir.
Tillo’ya giderken yol üzeri sağlı sollu fıstık ağaçlarının-yerel dille bıttım ağaçlarıdır- inci gibi dizildiğini gördük. Yörenin sembolü haline gelen bıttım ağaçlarından, sağlık açısından son derece yararlı olan bıttım sabunları yapılıyor. Bıttım ağaçlarının aşılanması durumunda fıstık ağacı oluşuyor
Bahar mevsiminde geldiğimiz için Botan Vadisi’nin manzarasıyla âdeta baharın doğuşuna şahit olduk. Kırmızı gelinciklerin süslediği yollardan geçerken gözümüz, gönlümüz şenleniyor; evliyaların soluduğu manevi havasıyla ruhumuz huzur buluyordu.
İlim, irfan ve marifet ocağı olan Tillo’da hem fen bilimleri hem de manevi ve tasavvufi ilimler okunmuştur. İslam dünyasındaki fikir Rönesans’ı buradan Anadolu’ya yayılmıştır.
Tillo denince akla gelen; iki büyük âlim İsmail Fakirullah hazretleri ve İbrahim Hakkı hazretleri gibi hayat hikâyeleriyle bizi çok derinden etkileyen erkek evliyaların yanı sıra kadın evliya Zemzemil Hassa hanımefendi hazretleridir. Büyük bir tepede kurulan, avlusu mescidi nebeviyi andıran Kubbeyi Hasiye; Zemzemil Hassa’nın ibadet ve zikir yaptığı aynı zamanda birçok evliyaya ilham olmuş bir mekândır. Nihayetinde 1890 yılında Tillo’ya gelen Bediüzzaman, bu mekânda tek başına inzivada kalarak “Kamus-u Okyanus” tan “Lügati Babu’s-sin” e kadar birçok eseri ezberlemiştir.
Tillo’nun en önemli evliyalarından İsmail Fakirullah hazretleri, miladi 1607 yılında doğmuştur. Küçük yaşta ilim tahsil etmiştir. Çilehanede 40 gün konuşmadan yeme-içmeyi terk ederek uhrevi bir yolculuğa çıkmıştır. Nice öğrenciler yetiştiren bu büyük zat 1734 senesinde vefat etmiştir.
İsmail Fakirullah hazretlerinin en büyük eseri olarak gördüğü, mutasavvıf ve sosyolog olan İbrahim Hakkı hazretleri, 18 Mayıs 1703 yılında Erzurum’un Pasinler ilçesinde doğmuştur. Astronomi, fizik, psikoloji ve din ile ilgili birçok eserler veren İslam âlimi, yedi yaşında iken Kur’an-ı kerimi ezberlemiştir. Aynı yıl annesi vefat etmiştir. Dokuz yaşında amcası ve babası ile beraber Siirt’in Tillo ilçesine gider ve burada İsmail Fakirullah’ tan bir süre medrese eğitimi alır. Birçok alanda eserler veren bu büyük zatın en önemli eseri “Divan” ve “Marifetname” dir. İbrahim Hakkı hazretleri hocası İsmail Fakirullah hazretlerinin vefatı üzerine “Hocamın başucuna doğmayan güneşi neyleyeyim” diyerek astronomi ve mimari açıdan büyük bir bilim harikasına imza atmıştır. Gece ve gündüzün eşit olduğu ekinoks günlerinde (23 Eylül ve 21 Mart); kalenin arkasındaki vadiden yükselen güneş, türbenin penceresinden girerek hocasını mezarının başını aydınlatmaktadır.
Bu büyük âlimin toplumdaki karamsarlığı gidermek için birçok şiir yazmıştır.
“Hak şerleri hayır eyler,
Zannetme ki gayr eyler,
Arif anı seyr eyler,
Mevla görelim neyler,
Neylerse güzel eyler…”
YORUMLAR