Medeniyetlerin Kilit Noktası

“Hiç ummadığım yerde
Nagah açılır perde
Derman erişir derde
Mevla görelim neyler
Neylerse güzel eyler”
     İbrahim Hakkı Hazretleri
 
Ahmed Hamdi Tanpınar’ın “Beş Şehir” kitabında yer alan beş şehirden biridir. Erzurum deyince Oltu taşı, çifte minareli medrese, palandöken kayak merkezi, cağ kebabı ve damdan dama atlarken donan kedi hikâyeleri akla gelir.
Doğu Anadolu’da bulunan bu kültür şehrimiz pek çok medeniyete ev sahipliği yapmıştır. Burada Hattiler, Hititler, Hurriler, Urartular, Armalılar, Sasaniler, Araplar, Selçuklular, İlhanlılar ve Osmanlılar dâhil olmak üzere pek çok medeniyetten izler bulunmaktadır.  Birçok medeniyete ev sahipliği yaptığından çok kapılı bir şehirdir. Bu zenginliği burayı doğu ile batının kilit noktası yapmıştır.
Gezimize bu şehrin sonsuz uzanan ovasıyla güne Erzurum’un tarihi evlerinde kahvaltı yaparak başladık. 19.yy yapılan bu evler Selçuklu ve Osmanlı mimarisini yansıtan yapıtlardır. Evlerin içi tamamen eski ögelerle döşenmiştir. Kahvaltımızdan sonra buranın en işlek caddesi olan Cumhuriyet Caddesinde, birbirine çok yakın olan tarihi yapıları gezme fırsatı bulduk. Burada tarihi yapılar birbirine yakın olduğu için yürüyerek gezmek çok keyifliydi.
Bunlardan bizi en çok etkileyen ve Erzurum’un sembolü haline gelen Çifte Minareli Medrese oldu. Selçuklu dönemine ait olan bu eser Sultan Alaattin Keykubat’ın kızı Hundi Hatun ve İlhanlı Hanedanlığının Padişah Hatunu tarafından yapılmış olmasından dolayı buraya Hatuniye Medresesi de denilmektedir. 2 avlusu ve 4 eyvanıyla açık avlulu medreselerin en güzel örneği olan medreseye Evliya Çelebi, “Bu medrese tamir edilse kürre-i arzda misal bulunmaz bir eser olur” demiştir. Şehre hükmeden bu şahesere hayran olmamak kabil değildir.
Erzurum için önemli olan bir diğer yapıda Yakutiye Medresesidir. Restorasyon çalışmalarından dolayı içini gezemedik yine de bu yapı hakkında kısa bir bilgi vermeden geçmek istemiyorum. Bu medrese İlhanlı Sultanı Olcayta döneminde Gazan Han ve Bolugan Han anısına Hoca Yakut Gazani tarafından 1310 yılında yaptırılmıştır. Anadolu’ da ki kapalı avlu medreselerinin en büyüğüdür
Erzurum’da görülmesi gereken yapılardan biride Ulu Camiidir yani bir diğer adıyla Atabey Camiidir. Çifte Minareli Medresenin yanında yer alan bu yapı 1179 yıkında Saltukoğullarından Nasiruddin Muhammed tarafından yaptırılmıştır.
Üç Kümbetler, Mimar Sinan’a ait Lala Paşa Cami’sine uğramadan gezinizi tamamlamayın.
Erzurum tarihi ve kültürüyle birlikte Milli Mücadele’de bağımsızlık hareketiyle tanınan bir şehrimizdir. Bağımsızlık yolundaki yılların acılarını, tahribatını, ardında kalan yaşanmışlıkları en iyi şekilde yansıtan ve kesinlikle görülmesi gereken Aziziye ve Mecidiye tabyalarıdır.
Erzurum’a özgü bir taş olan Oltu taşından yapılmış takıları görmek ve satın almak için Rüstem Paşa Çarşısı olarak bilinen taş handa büyük bir zevkle gezdik. Handa Oltu taşından yapılmış takılarımızı aldık. Çivil, çeçik, saçak gibi yöresel peynirlerimizi alıp cağ kebabı ve kadayıf dolmasını da yedikten sonra gezimizi tamamladık.
Medeniyetlerin Kilit Noktası olan Erzurum’u W.H Dovies’in Boş Zaman şiirinden şu dizelerle bitirmek istiyorum.
“Yoksuldur bu hayat, eğer sadece varsa tasa
Durup güzellikleri seyredecek zaman yoksa.”