Ayhan Küyük

Doğada bazı nadir bitkiler kıt olabilir, çünkü türlerin toplam popülasyonu sadece birkaç bireye sahip olabilir veya dar bir coğrafi aralıkla veya her ikisiyle sınırlı olabilir. Bazı nadir bitkiler, geniş bir alanda seyrek olarak bulunur. Diğer nadir bitkilerin birçok bireyi vardır, ancak bunlar küçük bir alana sıkışmıştır( bazı durumlarda tek bir yörede veya kanyon). Üçüncü grupta yer alan nadir bitkiler, hem az bireye hem de dar bir coğrafi menzile sahip olanlardır. Bunlar çok nadir bulunan bitkilerdir.
Bu nadir bitkiler mutlaka yok olma tehlikesiyle karşı karşıya değildir . Yaşam alanları güvenliyse ve vahşi doğada üremeye devam ederse, müdahale gerekmez. Ancak Botanikçiler nadir bitkilerin daha yaygın türlere göre nesli tükenme ihtimalinin daha yüksek olduğu konusunda hemfikirdir. Bilim insanları tarafından bir bitki türünün yok olma riskini arttırdığı kabul edilen belirli yaşam öyküsü özellikleri vardır. Bu doğal risk faktörlerine birkaç örnek;
Alanda düzensiz veya sınırlı olabilen belirli bir toprak veya kaya üzerine adabte olması, nüfus izolasyonu, tozlayıcılar, dağıtıcılar veya mantar ortakları gibi diğer organizmalarla karşılıklı ilişkiler, genetik uyumsuzluk, örneğin (bireysel bir bitkinin sadece bir çiçek cinsiyeti olduğu, bu nedenle cinsel üremenin gerçekleşmesi için en az iki bitki bir erkek ve bir dişi gereklidir)
Yerçekimi veya karıncaların etkisiyle parçalanmış habitatın kolonileştirilmesinde zorluğa neden olur, çünkü tohumlar bir sonraki uygun habitat yamasına ulaşmak için yeterince hareket edemeyebilir.
Daha önce yaygın olan bir yabani bitki ve meyve ağaçları, çevrelerindeki değişiklikler nedeniyle nadir hale gelebilmektedir. Bu değişiklikler genellikle doğrudan veya dolaylı olarak insanların yerleşim, ulaşım, rekreasyon ve doğal kaynakların kullanımı ile ortaya çıkar. Nadir türlerin kendi davranışlarımızda değişiklikler yaparak bazen iyileşmesine ve hatta gelişmesine yardımcı olabiliriz. Çoğu tür için nadirlik, tek bir neden yerine antropojenik (insan kaynaklı) ve evrimsel (doğal) faktörlerin bir kombinasyonundan kaynaklanmaktadır.
Dolaylı olarak görülen insan nedenleri birçok nadir bitki için tehlikelidir.Bunların dışında daha yaygın olanları; doğal habitat kaybı, tozlayıcı, dağıtıcı ajan veya diğer bitki partnerlerinin kaybı, bahçecilik, tıbbi kullanımlar veya bilim için toplama, rakiplerin, patojenlerin ve zararlıların etkileriyle nadir hale gelebilmektedirler.
Bununla birlikte, bazı nadir bitki türleri ve popülasyonları, habitatın korunmasından daha fazlasına ihtiyaç duyar. Bu bitkiler, aşağı doğru nüfus eğilimlerini tersine çevirmek için sürdürülebir orman yönetime ihtiyaç duyar. Nadir bitki popülasyonlarında ve habitatlarında ilk düşüş belirtilerini tespit etmek için periyodik izleme gereklidir. Nadir bir bitki popülasyonundaki düşüşü tersine çevirmek için gereken belirli bir dizi düzeltici eylemi belirledikten sonra, gerekli eylemleri uygularız.
Tüm canlılardan bir ekosistemde tam olarak ne rol oynadıklarını bilmiyoruz. Ancak bir türün nesli tükendiğinde, etkileri çoğu kez insanlara kadar izlenebilir. Hayvan ve bitki türlerinin neslinin tükenmesi, insan beslenmesinin çeşitliliğini de azaltır. Tıbbi ürünler için temel maddeler gibi çok çeşitli yabani bitkilerden ve doğal malzemelerden elde edilebilecek önemli hammaddeleri de kaybediyoruz.
Botanikçilerimiz, ekolojistlerimiz ve diğer kaynak uzmanlarımız, doğal mirasımızın bu nadir mücevherlerini korumak ve yönetmek için birçok araca sahiptir. Mevcut en önemli ve etkili araçlardan bazıları habitat koruma, saha dışı ( ex situ ) koruma ve kanun yaptırımıdır. Ortaklarımız ve gönüllülerimiz, nadir bitki programlarımızın tüm yönlerinde başarıya ulaşmak için çok önemlidir.
Sürdürülebilir orman yönetimi ve doğa koruma yönetimi doğada nadir bitkilerin tamamen veya kısmen koparılmasını, kazılmasını, sökülmesini, taşınmasını, satışa sunulmasını, satılmasını, satın alınmasını veya imha edilmesini yasaklayabilir. Ayrıca nesli tükenmekte olan veya başka bir şekilde korumaya değer bitki türlerini korumak için uygun önlemleri alabilir.
Ormanlarda veya otlaklarda ortaya çıkan nadir bitkilerin çoğu, doğal yaşam alanlarını sağlıklı tutarak en iyi şekilde korunur. Bazen gerekli olan tek eylem, mevcut nadir bitki habitatını korumak ve nadir bitki popülasyonlarının hala geliştiğinden emin olmak için periyodik izleme yapmaktır.
Doğada her canlının ve her bitkinin belirli bir görevi vardır. Bu yüzden nesli tükenmekte olan bitki türlerinin korunması, ekosistemlerin işleyişi için büyük önem taşımaktadır ve aynı zamanda insanların da yararınadır.

Ayhan Küyük