Merkez bankaları, zor günlerde kullanmak üzere, rezerv para tutarlar. Rezerv para denildiği zaman, uluslararası geçerli para anlaşılır. Günümüzde uluslararası geçerli paralar; dolar, euro, sterlin, yen, renminbi (Çin parası) ve SDR dir.
SDR, Special Driving Right (Özel Çekme Hakları) ifadesinin kısaltılmasını ifade ediyor. SDR 1972 yılında çıkarılmış, IMF parasıdır. Rezerv para sepetinden oluşuyor. Devletler arasında geçerli paradır. Özel sektöre inmiyor.
Uluslararsı rezervler yüzde 65 oranında dolar olarak tutuluyor. Altın yüzde 4, SDR yüzde 4, Yen yüzde 3, Sterlin yüzde 3 , Euro yüzde 21 oranında rezerv olarak tutuluyor.
TC Merkez Bankası rezervlerini altın, dolar ve SDR olarak tutmayı tercih ediyor.
Merkez bankamızda 45-50 milyar dolar civarında altın bulunuyor. Rakamın farklılığı, altının ons fiyatının her gün değişiyor olmasından kaynaklanıyor. Merkez bankamızdaki altının mülkiyeti hazineye ait. Bu nedenle, Hazine emri olmadan Merkez Bankası altın satamaz.
Merkez bankasında, döviz mevduatı için karşılık hesabı vardır. Her banka, döviz mevduatın belirli oranını bu hesaba, döviz olarak yatırmak zorundadır. Bunların tutarı 45 milyar dolar civarında. Merkez bankası, bu paraları satamaz. Çünkü, para mevduat sahipleri adına bankalara aittir. Bankalar, döviz mevduatının azalması oranında, bu parayı her an geri çekebilir. Bir nevi emanet paradır.
Hazineye ait SDR ler de merkez bankası kasalarında tutulur. SDR ler rezerv paradır ve hazine emanetidir. Hazinenin sat emri olmadan satılamaz. Dokunulamaz.
Merkez bankaları, yedek akçelerini döviz olarak tutabilir. Yedek akçelerden oluşan dövizleri merkez bankası kendi kararı ile satabilir. Bunlara, satılabilir rezervler diyoruz. Merkez bankası, TL vererek döviz borçlanabilir. Bu işleme swap deniliyor. Swap yoluyla elde edilen dövizleri, kur istikrarı sağlamak amacıyla satabilir.
Merkez bankası her gün alım-satım kurunu belirler. Bu kur üzerinden bankalara döviz satar-satın alır. Merkez bankası, şahısları muhatap almaz. İşlemlerini bankalar kanalıyla yapmak zorundadır. Kuru dengede tutmak amacıyla döviz ihaleleri yapabilir. Döviz ihalelerine, banka dışı kurumlar girebilir. Eğer ihale yapmamış ise, mutlaka günlük belirlenmiş kur üzerinden satış ve alışlarını bankalar kanalıyla yapıyordur. Bankalar hangi kur üzerinden satış yaptığı sır değildir. Miktar sır olabilir.
Bankaların müşterileri ile yaptığı döviz alım-satım işlemleri ise, bankalar kanununa göre sır sayılır.
Söylenenleri ve spekülasyonu yukarıdaki kurallar çerçevesinde değerlendirmek gerekiyor.
Şinasi Kara
YORUMLAR