Halit KAYA

[email protected]

Türkiye’de ki e-ticaret sektörü her geçen yıl büyümeye ve gelişmeye devam ediyor. 2020 yılında ortaya çıkan ve tüm Dünya’yı etkisi altına alan COVİD-19 pandemisi sebebiyle e-ticaret hacmi iki katına çıktı. E-ticarette ki bu büyüme, büyük, orta ölçekli şirketleri ve KOBİ’leri, işletmelerini e-ticaret odaklı büyüme hedeflerine yöneltti. Bu durum Türkiye’de birçok faaliyet alanının gelişmesine, ticaret süreçlerinin, alışveriş alışkanlarının, türketici davranışlarının değişmesine sebep oldu. Pandemi etkisi ile evlerinde zorunlu ikamet etmek zorunda kalan insanlar tüm ihtiyaçlarını online alışveriş sitelerinden yapmak zorunda kaldı. İnsani ihtiyaçlarının neredeyse tümü e-ticaret üzerinden tedarik edildi. Tedarik zinciri süreçlerini ele aldığımızda üretim ile başlayan süreçte son tüketiciye ulaşana kadar ki süreç pandemin ilk günlerinde ciddi sekteye uğradı. Hammadde ihtiyaçları, bitmiş ürün bulmakta ki zorluklar, teslimatlarda yaşanılan sıkıntılar ciddi sorunlar oluşturdu. Tüm Dünya’da olduğu gibi Türkiye’de de e-ticaret faaliyetleri iki katı arttı. Bu çalışmada, Türkiye’de ki oluşan talep, e-ticaret odaklı güncel gelişmeler ve Türkiye’nin durumu hakkında bilgi aktarılacaktır.

• E-ticaret Kavramı

E-ticaret, ticari faaliyetlerin alışılmış, geleneksel, bilinen tedarik şeklinden, bilgisayar, akıllı cep telefonu ve gelişen iletişim teknolojilerinden faydalanılarak elektronik sipariş, tedarik ve dağıtım kanallarına geçmesidir. Bu şekli ile ürün, hizmet almak, sipariş vermek, tedarik gibi unsurlar, insanların bizzat mağazaları, dükkânları gezmeden internet aracılığyla alış veriş yapmalarını sağlamaktadır (Soydal, 2006). Bilgi ve iletişimde yaşanılan teknolojik gelişmeler, bir sanayi dalı olmaktan çıkarak değişime uğramış, tüm sektörleri zincirleme etkileyen, değişim ve gelişimin sürekli olduğu bir sanayiye dönüşmüştür (Canpolat, 2001). E-Ticaret yeni fırsatların oluşması, yeni fırsatların doğması ve kuralların bütünüdür (Marangoz, 2011). İnternetin giderek yaygınlaşması ve teknolojik gelişmelerin, firmaların ürün satışları, reklam ve diğer süreçler için internet siteleri açmalarına, bu siteler sayesinden insanların beğendikleri ürünleri internet üzerinden satın almalarına sebep olmuştur. E-ticaret gelişimi yönünden; dolaylı e-ticaret ve doğrudan e-ticaret olarak ayırmak mümkündür. Dolaylı e-ticarette malın siparişi online olarak yapılmakta, fiziki elden teslimi ile kargo veya kurye hizmetleri ile sağlanmaktadır. Doğrudan e-ticarette ise siparişin ödemesi, teslimi, takibi dijital platformlar ve programlar kültürel ve eğlenceli görsel veya ürünler şeklinde işitsel mal ve hizmet sağlama şeklinde yapılır (Özel, 2013). İnternet satışlarının gelişimi sonrası ödeme şekilleri değişkenlik göstermiş, para alış verişi farklı bir boyut kazanmıştır. E-ticaretin Dünya çapında artışı yeni birçok iş kolunun açılmasına neden olmuştur. E-ticaretin etki alanı, her sektörü etkileyebilen bir hal almıştır. E-ticaret kanallarının kullanımı bölgelere göre değişkenlik göstermektedir. İnternet Dünya’da yaygın olarak kullanılmadan önce kapalı ağlar üzerinden yapılan e-ticaret süreçleri, teknolojik ve dijitalleşme odaklı gelişimler ve internetin dünya çapında yaygınlaşması ile birlikte açık ağ özelliği kazanmıştır.

Tablo 1: Geleneksel E–Ticaret ile İnternet Aracılığıyla Yapılan E–Ticaretin Karşılaştırılması.

 Kaynak: Özel, H. A. (2013). E-ticaret ve Türkiye’nin bilgi toplumundaki yeri. Akademik Bakış Dergisi, 38, 1-17.

Dünya genelinde perakende e-ticaret satışları, 2019 yılında 3,53 Trilyon dolar olmuştur. Bu rakamın 2020 yılında 6,54 Trilyon Dolara yükselmesi beklenmektedir ( www.eticaret.gov.tr/).

Yıllara göre değişim tablosunu incelediğimizde e-ticaret faaliyetlerinin hem operasyonel hemde ciro odaklı devamlı bir büyeme trendin de olduğunu görmekteyiz.

Tablo 2: E-Ticaret Dünya Geneli Toplam Gelir

*Pandemi Etkisi

Her geçen yıl büyüme ivmesi katlanarak devam eden e-ticaret, 2020 yılında tüm Dünya’yı etkisi altına alan COVİD-19 Pandemisi hastalığı sebebiyle 2019 yılına oranlar iki katından fazla bir büyüme göstermiştir. Covid-19 pandemisi sürecinde sipariş başına ortalama alınan ürün sayısı %60 artış gösterdi. Tüketicilerin %44’ü yeni markaları denedi. Online alışveriş yapanların %43’ü online alışveriş konusuna daha olumlu olduklarını belirtti. Tüketicilerin %40’ı, karantina öncesine göre, dijital teknloji ve e-ticaret konusunda daha rahat olduklarını belirtti. Onine hediye mağazaları geçen senelere kıyasla brüt ürün değerinde yaklaşık %490 artış gösterdi (www.worldef.net). E-Ticaret faaliyetleri kendi içinde türlere ayrılmıştır.

• İşletmeler arasında e-ticaret (Business to Business-B2B)
• İşletmeler ile tüketiciler arasında e-ticaret (Business to Cosumer-B2C)
• İşletmeler ile kamu idaresi arasında e-ticaret (Business to Goverment-B2G)
• Tüketiciler ile kamu idaresi arasında e-ticaret (Consumer to Goverment-C2G)
• Tüketiciler arasında e-ticaret (Consumer to Consumer -C2C)
• Devletlerarasında e-ticaret (Govermentto Goverment-G2G) (Akpunar, 2017).

Bu şekli ile hizmet veren ve müşteri tarafında gelişim ve değişim her geçen yıl devam etmektedir. Yeni teknolojik gelişmeler ve dijitalleşme faaliyet türleri de her zaman değişime olanak sağlayacaktır.

• Türkiye’de ki Güncel Durum

Türkiye’de TÜBİTAK ve ODTÜ’nün çalışmaları neticesinde internet kullanılmaya başlandı.12 Nisan 1993 tarihinde Türkiye’de ilk internet bağlantısı gerçekleşti. 1997 yılında Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu, elektronik ticaretin gelişmesi amacıyla bir toplantı gerçekleştirdi. Bu toplantı ile birlikte e-ticaret faaliyetleri başlamış oldu. 1998 yılında Dış Ticaret Müsteşarlığı bünyesinde Elektronik Ticaret Koordinasyon Kurulu oluşturuldu. Gelişimi açısından birçok faaliyet yürütülmüş, sonuç olarak 2015 yılında 6563 sayılı “Elektronik Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun” yürürlüğe girmiştir (Demirdöğmez vd. 2018). Bu süreç ile birlikte bir çok online alişveriş sitesi faaliyetlerine başlamıştır. Türkiye’de faaliyete başlayan e-ticaret firmaları ve başlama tarihleri tablo 2’de gösterilmiştir.

Tablo 3: Türkiye’de e-ticaret yapan firmaların başlama yılları

Kaynak: www.blog.kmk.net.tr

Türkiye genç nüfusu yoğun olan bir ülkedir. Türkiye’nin 15-24 yaş arasında ki genç nüfusu 12 Milyon 983 bin, 97 kişidir. Bu sayı, Türkiye nüfusunun %16,1’ine denk gelmekte olup Avrupa’nın en genç nüfusunu oluşturan Türkiye, küresel anlamda da e- ticaret odaklı yüksek bir potansiyel barındırmaktadır (www.tubisad.org.tr/). 83 Milyon nüfuslu Türkiye’de, 62 milyon internet kullanıcı vardır. Bu rakam Türkiye’nin e-ticaret odaklı gelecekte ki ivme artışının devam edeceğinin bir göstergesi. 2019 yılının Haziran ayı ile 2020 yılının Haziran ayı arasında internet kullanıcı sayısı %4’lük bir artış göstermiştir. Bu oran 2,4 milyon kişiye denk gelmektedir

Tablo 4: Türkiye’de İnternet Kullanımı

Kaynak: www.blog.ikas.com/

Son derece hızlı büyüyen bir pazarın Türkiye ekonomisine katkıları büyük olacaktır. Bu büyüme her geçen yıl katlanarak devam etmektedir. 2020 yılının ilk altı ayında oluşan durumu gösteren tablo aşağıda ki gibidir.

Tablo 5: Türkiye’de İnternet Kullanıcılarının Online Alışveriş Analizi

Kaynak: www.blog.ikas.com/

Türkiye’de aktif internet kullanıcılarının e-ticaret üzerinden alışveriş yapmaya yetenekli olduğunu görmek mümkün. Türkiye’de ki 16-64 yaş arası internet kullanıcılarının %81’i ayda en az bir kere online mağazaları ziyaret ediyor. %63’ü ise ayda en az bir defa online alışveriş yapıyor. Pandemi süreci ile birlikte olağan e-ticaret hacmi 2020 yılının ilk altı ayında ikiye katlandı.

Resim 1: 2019-2020 Türkiye’de E-Ticaret Hacmi Karşılaştırılması

Kaynak: www.blog.ikas.com/

Türkiye’de e-ticaret sektörü ilk altı ayda 91,7 Milyar liralık büyüklüğe ulaştı. Bunda, pandeminin etkisi tabi ki büyük oldu. Sokağa çıkma yasaklarının uygulanmaya başlanması ile birlikte insanlar temel ve diğer bazı ihtiyaçlarını e-ticaret üzerinden tedarik etmeye başladı. Temel ihtiyaçlarının karşılanmasında gıda ve süpermarket online alışverişleri %434’lük bir artış gösterdi. Bu süreç e-ticaret temelli yatırım yapan firmalarının operasyonel olarak büyümesine, bu yönde yatırımlara henüz başlamamış olan firmalarında bu süreici hızlandırmaya başlamasına sebep oldu. Sektörlere göre artış ve yıllara göre karşılaştırma tablosu aşağıda ki gibi oldu.

Tablo 6: Sektörel E-Ticaret Artış Oranları

Kaynak: www.blog.ikas.com/

2020’yılının ilk altı ayında e-ticaret hacmini kaybeden sektörlerde oldu. Bunlar, seyahat acenteleri, şirketleri ve havayolu sektörüdür. Hem ciro hemde hacim olarak küçülen bu sektörler, pandemi döneminde ciddi bir daralma yaşadı. Türkiye’de e-ticaretin yoğun olarak yapıldığı; İstanbul, Ankara, İzmir, Kocaeli, Sakarya, Konya, Antalya, Bursa gibi iller bulunmaktadır. En yaygın e-ticaret alışverişlerinin yapıldığı illeri tablo 5’te gösterilmiştir.

Tablo 7: E-Ticaretin En Yoğun Yapıldığı İller

Kaynak: www.blog.ikas.com/

Bu iller özelinde, özelikle kargo hizmetlerinin gelişimi ve operasyon iyileştirmeleri odağında kargo ve kurye şirketlerinin ciddi çalışmaları bulunmaktadır. Teslimatların gecikmemesi, alıcısına zamanda ve hasarsız teslimatların sağlanması adına birçok yeni süreç işletilmektedir. Birçok yeni kargo ve kurye şirketi bu dönemde faaliyetlerine başlamış olup, yoğun e-ticaret gönderi yükünü hafifletmek adına müşteri odaklı hizmetler sunmaktadır. Bu hizmetler, kargonun teslim edilme şekline, ödeme süreçlerine göre butik bir anlayış ile sürdürülmektedir. Sosyal medya kullanmak e-ticaret firmaları için tüketiciye ulaşmak adına bir araçtır. Bu durum geleneksel pazarlama dışında tüketiciye direkt ulaşmak adına önemli bir yere sahiptir. Türkecilerinin kullandığı sosyal medya hesapları ve bu platformalarda verilen reklamlar veya tanıtımlar e-ticareti geliştirici unsurlar olarak görülmektedir. Sosyal medya kanalları tüketici ile doğrudan temas kurarak, alışveriş süreçlerinii destekleyici argümanlar sunmaktadır. En yüksek e-ticaret hacmine sahip ülkelere baktığımızda kullanıcı sayıları ve online tüketici sayıları ekseninde genel durum aşağıda ki tabloda gösterilmiştir. Dünyada E-ticaret hacminin en yüksek olduğu ülkelere ait sosyal medya kullanıcı oranları, online alışveriş oranları ve Türkiye’nin yerini aşağıda ki tabloda görebiliriz.

Tablo 8: Ülkelerin Sosyal Medya Üzerinden Alışveriş Yapma Oranları

Kaynak: www.tubisad.org.tr/

Türkiye’de en aktif kullanılan sosyal medya platformunun aktif kullanıcılarının %92’si Youtube kullanıldığı görülmektedir. Youtube’den sonra sırasıylar, İnstagram %84 ve Facebook %82 ile takip etmektedir. Türkiye’nin bilgi toplumuna geçiş düzeyinin ölçütlerininde birisi de sosyal medya iletişimini kullanma düzeyidir (Dikkaya ve Aytekin, 2018).

E-Ticaret işlemlerinde sepet tutaları da her sene değişkenlik göstermektedir. Güncel olarak baktığımızda, Türkiye’de e-ticaret işlemlerinde ortalama sepet tutarı; 107,70 TL’dir. Ödeme yöntemlerinde ise kredi kartı ödeme ortalaması, 178,80 TL, havale, ETF ile yapılan ödemeler; 63.20 TL, kapıdan ödeme sistemi ile yapılan ödemelerin ortalaması ise; 70,60 TL’dir. Ödemelerin katagorize edilmiş haline baktığımızda Resim 2’de ki tablo ortaya çıkmaktadır.

Resim 2: Türkiye E-Ticaret Sepet Tutarları

Türkiye’de genel ticaret oranları küçülürken, e-ticaret odaklı değişimde büyüme iki katına çıkmıştır. Pandeminin etkisiyle alışveriş merkezlerinin ve birçok mağazanın kapanma veya sınırlı açık kalma süreçleri karşısında firmalar e-ticaret satışlarına ağırlık vermiştir. Özellikle giyim ve gıda firmalarının e-ticaret faaliyetleri bu dönemde artış göstermiştir. E-ticaret ödeme türlerine baktığımızda Ocak 2017- Nisan 2018 tarihleri arasında, %82 kredi kartı ve banka kartı, %10 kapıda ödeme, %7 havale, %1 ise alışveriş kredisi kullanıldığını görüyoruz (www.etid.org.tr).

• Sonuç

Türkiye’nin genç nüfusu, dijitalleşmeye verdiği değer, her yıl gelişen haberleşme alt yapı yatırımları, e-ticaret odaklı gelişmeler ve büyüme, online ticaret ekseninde Türkiye için her zaman avantajdır. Covid-19 Pandemisi ve sonrasında yaşanılan global sağlık krizi, e-ticaret faaliyetleride plananlanan gelişimlerin çok daha önce olmasın sebeep olmuştur. Türkiye bu süreçte online ticaret gelişimine hız kazandırmış, bir çok farklı iş kolunun pandemi odaklı verdiği tepkiye olumlu bir ivme ile desteklemiştir. Özellikle insanların temel ve hayati ihtiyaçlarının karşılanması yönünde üreticilerin, hizmet sağlayıcıların verdiği gelişim odaklı büyüme önemlidir. Mağazalar ve alışveriş merkezleri gibi satış kanallarından ürün satın alanların oranları giderek azalırken, e-ticaret toplam perakende satışları içinde ki payı artış göstermiştir. Bu süreçte lojistik odaklı taleplerin değiştiği gözlemlenmiştir. Özellikle aynı gün teslimat yapma modeli gelişme göstermiş, bu dönemde birçok kargo ve kurye şirketi kurulmuştur. Teslimatların zamanında yapılması, ürünlerin hasarsız bir şekilde alıcısına ulaştırılması yine bu dönemde hem üretici hemde tüketici tarafında daha çok önem kazanmıştır.  Bazı firmalar kargo hizmetlerinden memnun olmadıklarından kendi kargo ağlarını kurarak müşterilerine sorunsuz hizmet sunmak için faaliyetler yürütmektedir. Önümüzde ki yıllarda Türkiye’nin e-ticaret hacmi ve e-ihracat potansiyeli artış gösterecektir. Yetkili devlet kurumlarının bu yönde ticareti kolaylaştırıcı, tüketicinin haklarını koruyucu mevzuatsal güncellemelere ihtiyacı olacağı düşünülmektedir. Bilinçli tüketimin arttırılması için eğitimler ve tanıtım kampanyanları artış gösterecektir. Bu kampsamda ürün satanların, ürünlerin satıldığı online platformların, kargo şirketlerinin ve tüketicilerin afiş, broşür gibi eğitim materyalleri hazırlanmalı herkes e-ticaret faaliyeteleri kapsamında bilinçlenmelidir. Belirli periyodlarla ülke genelinde anketler hazırlanarak müşteriler için hizmet memnuniyet endeksleri oluşturulmalıdır. Türkiye’de e-ticaretin geliştirilmesi geliştirilmesi adına yapılması gerekan bazı başlıklar mevcuttur. Bunlar;

• Sektör ve idari yapı arasında ki koordinasyon eksikliklerinin giderilmesi, iletişim kanallarının artması.
• Dijital okuryazarlığının arttırılması ve bilinçli tüketicinin yetiştirilmesi
• Teknik alt yapıların, ürünün çıkış ve teslimina kadar olan tüm süreçlerde iyileştirilmesi.
• Mevzuatın güncel olması yanında, sektörün gelişimini ve büyümesini destekleyici şekilde düzenlenmesi gerekmektedir (Sema ve Keser, 2020).

E-ticaret sektöründe yeni trenlerden bahsetmemiz gerekirse bunlar;

• Şirketler, fiziki mağaza açmak yerine mobil veya dijital kanallarla büyüme sürecine girecek.
• E-ticaret üzerinden yapılan alışverişlerde esnek teslimat modelleri önem kazanacak. Bunlar, gece teslimatı, kapıya bırakma, alıcının istediği saatte teslim gibi hizmetleri kapsayacak.
• Ödeme sistemlerinde değişimler yaşanacak.
• Tüketici davranışları ve taleplerine göre analizler yapılarak kişiye özel hizmetler sunulacak.
• E-ticaretin gelişimi yanında, h-ticaret ( hızlı ticaret) büyüyecek.
• Kargo ve kurye hizmetleri butik olacak. Alışveriş yapan tüketicinin ürünleri birkaç saat içinde teslim edilebilecek.

Kaynakça

Akpunar, E. N. (2017). Türkiye’de elektronik dış ticaretin gelişimi ve istihdam ilişkisi. Harran Maarif Dergisi,     2(2), 18-    32.

Canpolat, Ö. (2001). E-ticaret ve Türkiye’deki gelişmeler.

Demirdöğmez, M., Gültekin, N., & TAŞ, H. Y. (2018). Türkiye’de e-ticaret sektörünün yıllara göre gelişimi. OPUS   Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 8(15), 2216-2236.

Dikkaya, M., & Aytekin, İ. (2018). Küresel e-ticaret ve Türkiye. Ekonomi, İşletme, Siyaset ve Uluslararası İlişkiler Dergisi-JEBPIR, 4(1-2), 66-88.

Marangoz, M. (2011). Girişimciler için sınırsız ticaret: E-ticaret.

Sema, A. Y.,KESER, H. Y. (2020)Ekonomide itici bir güç olarak e-ticaret

Soydal, H. (2006). Küçük ve orta büyüklükteki işletmelerde e-ticaret. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (15), 539-552.

Özel, H. A. (2013). E-ticaret ve Türkiye’nin bilgi toplumundaki yeri. Akademik Bakış Dergisi, 38, 1-17.

https://www.eticaret.gov.tr/  Erişim Tarihi: 05.12.2020

https://blog.ikas.com/ Erişim Tarihi: 05.12.2020

https://blog.kmk.net.tr/turkiyenin-en-buyuk-e-ticaret-siteleri-2020 Erişim Tarihi: 05.12.2020

https://worldef.net/2021-e-ticaret-stratejilerini-sekillendirecek-istatistikler/ Erişim Tarihi: 05.12.2020

http://etid.org.tr/haberler/E-ticarette-Odemeyi-Nasil-Yaptik?/140/ Erişim Tarihi: 09.12.2020

http://www.tubisad.org.tr/tr/images/pdf/dd-tusiad-eticaret-raporu-2019.pdf Erişim Tarihi: 07.01.2021