Prof. Dr. Sedat LAÇİNER
Güncel Yazılar, 24 Mayıs 2023

Dünyanın gündemi yapay zeka…

Sadece teknoloji meraklıları değil hükümetler, savunma bakanlıkları, istihbaratçılar, şirketler, yani aklınıza gelebilecek herkes yapay zekayı (YZ), yaratacağı imkanları ve riskleri tartışıyor, gerekli önlemleri almaya çalışıyor… Gerçi ne yapılması gerektiğini kimse bilmiyor ama “bir şeyler yapılması gerektiğinin” herkes farkında…

Basitçe tarif etmek gerekirse Yapay Zeka, insan aklını taklit eden, onun gibi düşünmeye çalışan,  öğrenme, akıl yürütme, sorun çözme, algılama ve karar verme gibi insan bilişsel süreçlerini simüle etmeyi amaçlayan bilgisayar veya makine demek...

Yapay Zeka sistemleri, bilgileri analiz etmek, öngörüler elde etmek ve bilinçli tahminler veya kararlar almak için çeşitli teknikler, algoritmalar ve verilerden yararlanıyorlar... Siri gibi basit Yapay Zeka ürünlerine Dar Yapay Zeka (Narrow AI) deniyor. Genel-Güçlü Yapay Zekalar (General AI) ise insan benzeri zekaya sahip olan ve bir insanın yapabileceği herhangi bir entelektüel görevi anlayabilen, öğrenebilen ve gerçekleştirebilen Yapay Zeka sistemlerini ifade ediyor. Yapay Zekalı makineler insan gibi düşünebilmek için insan beynini ve aklını taklit ediyor, yeni bir komut almadan işlemler başlatıyor, sonuç üretiyor. Yani bir yönden otonom, kendi kendine hareket edebiliyorlar, bir kere düğmelerine bastıktan sonra nerede duracaklarını kestiremiyorsunuz…

***
Yapay Zekayı ben de kullandım, kullanıyorum… ChatGPT’yi kullanırken bazen karşımda bir insan varmış da onunla sohbet ediyormuşum gibi hissettiğim çok oldu… “Verdiği yanıtları bir makine nasıl üretebilir” diye çok düşündüm…

ChatGPT henüz başlangıç aşamasında... dolayısıyla yanıtlarında pek çok hata da yapıyor. Yani cevaplarına gözü kapalı güvenemezsiniz… Üstelik, yanlış cevapları öylesine kendinden emin veriyor ki, insan en iyi bildiği konuda bile kendisinden şüpheleniyor. Özellikle beşeri bilimlerde ChatGPT’nin gideceği daha çok yol var… Ancak şu haliyle bile yapay zeka, insanlık tarihinin en önemli buluşlarından biri ve dünya artık eskisi gibi olmayacak…

Üstelik kitlesel kullanıma açılan yapay zeka örnekleri, yapay zekanın en basit versiyonları, en az gelişmiş olanları... Yapay Zekanın başlangıcı Pentagon için yapılan projelere dayanıyor ve belki de bu teknolojiyi en iyi kullanan kurumların başında Amerikan devleti geliyor… Yani demek istiyorum ki bazı devlet ve şirketlerin elinde şu an bizlerin gördüğü yapay zeka ürünlerinin çok ilerisinde makineler var...

SÜMERLERDEN YAPAY ZEKAYA UZUN BİR YOLCULUK

Önce yazının bulunması, yazıyı kitapların takip etmesi, el yazmalarından matbaaya geçilmesi, yeni baskı tekniklerinin icadı, ardından hesap makinelerinin ve bilgisayarların ortaya çıkışı ve nihayet internetin bulunması medeniyetin gelişmesini hızlandırdı… Sümerlerin yazıyı bulmasından Gutenberg'in matbaasına kadar yaklaşık 4 bin 600 yıl geçti... Ancak matbaadan ilk internete o kadar uzun süre beklemedik insanlık matbaadan sonra sadece 500 yılda internete kavuştu. Bilgiyi çoğaltan ve yayan her bir buluş diğer alanlardaki buluş ve icatları hızlandırdı…

Yapay Zeka, yazının bulunmasıyla başlayan serüvenimizde geldiğimiz son nokta… Bundan sonra medeniyetimiz çok daha hızlı büyüyecek, o kadar hızlı büyüyecek ki kendini yok etme olanaklarına da kavuşacak. Çünkü Yapay Zeka, otonom hareket etme kabiliyetlerine de sahip… Çünkü Yapay Zeka, insan zekasını taklit ediyor… İşte bizi asıl korkutan da bu… Hatta sadece bizi değil, yapay zekanın mucitlerini de aynı riskler korkutuyor… 

Örneğin  ChatGPT'nin kurucu ortakları Greg Brockman, Ilya Sutskever ve Genel Müdür Sam Altman, yapay zekanın insan zekasını geçebileceğini, hatta insanlığı yok etme gücüne kavuşabileceğini belirtiyor. Onlara göre “süper zeki yapay zeka” risklerine karşı korunmak için “atomik bekçi köpeği”ne eşdeğer bir değere ihtiyaç var… Bunun için tıpkı Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu gibi bir örgüt kurulsun istiyorlar… (1)

Bir şeyin mucidinin kendi icadı için sınırlandırma talep etmesi tarihte sık rastladığımız bir durum değil… Ancak yapay zeka ile uğraşan hemen herkes bu tür sınırlama taleplerinde bulunuyor, çünkü buldukları şeyin sonunu kendileri de görebiliyor, ve bu durum onları çok korkutuyor…

“Bu kadar korkuyorlarsa onlar da geliştirmeyi bıraksınlar” diyebilirsiniz… Ancak bu mümkün olmuyor, çünkü yapay zeka teknolojisinde hangi şirket geri kalırsa iflas etmek riskiyle karşılaşıyor… Yapay zekayı geliştirmeye ilk başlayan firmalardan Google, ahlaki gerekçelerle yavaşladığı bu işte geri kalmanın acısını çok çekti ve panikle yapay zeka sektörüne geri dönmek zorunda kaldı…

Aynı şekilde, yapay zeka araştırmalarında yavaşlama önerisini değerlendiren ABD Yönetimi eğer yavaşlarlarsa Çin ve Rusya gibi ülkelerin kendilerini geçebileceği korkusuyla frene değil gaza basmak zorunda kaldı, araştırmaları daha çok teşvik etti. Çünkü herkes şunu biliyor, yapay zeka alanında geri kalan ülke, bunun bedelini çok ağır ödeyecek, belki de modern kölelere dönüşecek…

Yapay zekanın lideri olan ülkeler, 19. yüzyılda Afrika ormanlarına giren Batılı modern insanın diğerlerine üstünlüğü gibi bir üstünlüğe sahip olacak…

YK’NIN DİĞER RİSKLERİ: PEK ÇOK MESLEK KAYBOLACAK

Yapay zekanın sağlayacağı konfor gibi riskleri de say say bitmiyor… Yapay zekanın yayılmasıyla birlikte ekonomi de kaçınılmaz olarak yeniden yapılanacak, pek çok meslek ya kaybolacak veya şekil değiştirecek…

Yapay Zekanın ilk tehdit ettiği sektör, yazılım… Yapay Zekayı icat edenler, meslektaşlarını pek düşünmemişler galiba… Yapay Zeka, yorulmak bilmeden aynı işlemleri kısa sürede yapabildiği için istediğiniz yazılımı kusursuz bir şekilde yapabilecek… Bu da demek oluyor ki yüzbinlerce yazılımcıya artık ihtiyaç kalmayacak… Ama üzülmeyin, bilgisayar ve internet hayatımıza o kadar çok giriyor ki, işini Yapay Zekaya kaptıran yazılımcılar farklı alanlarda, çok daha yaratıcı alanlarda iş bulabilecekler…

Yapay Zeka ile meslekleri tehlikeye girecek bir diğer grubun öğretmenler olduğu tahmin ediliyor… Yapay Zeka, gerçek bir insan görüntüsü ve sesi ile karşınıza çıkıyor ve istediğiniz mod’da, istediğiniz dersi anlatabiliyor… Bunun anlamı ise yakın bir zamanda uzaktan veya youtube üzerinden ders anlatan pek çok öğretmenin yerini Yapay Zekanın alacak olması…

İşlerini kaybetme endişesi taşıyan bir başka grup da gazeteciler; birkaç ay önce Kuveyt’te bir televizyon kanalı, haber bültenini yapay zeka ile sunmaya başladı. Bir Arap kadını görünümündeki yapay zeka o günün en önemli haberlerini seçiyor ve haber bülteninde kusursuz bir Arapça ile sunuyor… Sunucunun “yapay” olduğu fark edilse de birkaç yıl içinde bunun da fark edilemeyecek bir hale geleceği anlaşılıyor…

YAPAY ZEKA, DEMOKRASİYE OLAN İNANCIMIZI YOK EDEBİLİR

Gazetecilik ve medya konusundaki asıl tehlikesi ise bir süre sonra sadece Yapay Zekanın seçtiği haberlerle zihnimizin şekilleniyor olması olacak… İnsan gücünün çok ötesine geçen bir Yapay Zeka şebekesi kitleleri Hitler’den daha beter liderleri desteklemeye, birbirlerinden nefret etmeye teşvik edebilir. Yapay Zeka’nın daha şimdiden bazı seçimlerde yoğun şekilde kullanıldığını, seçmen tercihlerini hissettirmeden değiştirebildiğini biliyoruz…(2) Henüz emekleme aşamasında bile toplumu şekillendirme gücüne ulaşan Yapay Zekanın gelişmiş halini düşünmek bile istemiyorum…

Financial Times’da yayımlanan bir makalede “Yapay Zeka, demokrasiye olan inancı test edecek” deniyordu…(3) Ne kadar doğru bir soru; Yapay Zeka müdahaleleri insanları sadece dezonformasyonla değil sistemi çalışmaz hale getirerek de demokrasiden soğutabilir… Halkın gerçek iradesinin sandığa yansımadığı veya halkın iradesinin kirletildiği bir sisteme kim inanır ki? Başka bir deyişle çoğulculuğu ve demokrasiyi beslemesini umduğumuz bilgisayar teknolojileri hızla demokrasilerin temelini oyabilir…

***

Özetle; teknoloji değiştikçe mesleklerin de değişmesi kaçınılmaz… 1450’lerde matbaa Avrupa’da yaygınlaşmaya başlayınca ilk önce el yazmacılar işlerinden oldu… ancak takip eden dönemde elle kitap üreten bu kişiler, ya sanatçı oldu ya da başka sektörlerde daha iyi işler buldu… Yapay Zeka nedeniyle işlerini kaybedenlerin daha iyi işler bulacaklarına eminim… Ancak Yapay Zekanın insan aklını belli konularda geçecek olması ve otonom hareket edebilme kabiliyeti bugünden aklımıza bile gelmeyen tehlikelere neden olabilir ve bu tehlikeler toptan insanlığın sonunu getirebilir veya medeniyetimize onulmaz zararlar verebilir…

***

Film Tavsiyesi: Bitirirken meraklısına iki zihin açıcı filmi önermek isterim. Filmlerden ilkinin adı "Ben Robot" (I, Robot). Başrollerini Will Smith, Alan Tudyk ve Bridget Moynahan'ın paylaştığı filmin konusu toplumda robotların yoğun bir şekilde kullanıldığı 2035 yılında geçiyor. Chicago Polisi Del Spooner'ın çözmeye çalıştığı cinayet davasının baş zanlısı ise insan gibi düşünebilen bir robot... Film 2004 yapımı ancak geleceğe ışık tutuyor...

Tavsiye edeceğim ikinci filmin adı ise "Yapay Zeka" (Artificial Intelligence)... Yönetmenliğini Steven Spielberg'in yaptığı 2001 yapımı bu bilimkurgu filmi zaman zaman Pinokyo'nun modern uyarlamasına dönse de insan gibi düşünen ve görünen bir robotun neye benzeyeceğini zihnimizde canlandırmamızı sağlıyor... 

NOTLAR:

-----------------------------------------
(1) “OpenAI Leaders Call for Regulation to Prevent AI Destroying Humanity”, The Guardian, 24 May 2023.

(2) Dan Milmo ve Alex Hern, “Elections in UK and US at Risk from AI-driven Disinformation, Say Experts”, The Guardian, 20 May 2023; Darrell M. West, “How AI will Transform the 2024 Elections”, Brooking’s, 3 May 2023, https://www.brookings.edu/blog/techtank/2023/05/03/how-ai-will-transform-the-2024-elections/

(3) Leo Lewis, “AI will test faith in democracy, Tokyo warns”, Financial Times, 19 May 2023.

Prof. Dr. Sedat LAÇİNER
Güncel Yazılar, 24 Mayıs 2023