O zamanlar Tokat’ın bir dağ köyünde ilkokulda okuyordum. Köyümüzün iki sınıftan ibaret okulunda öğretmenlerimiz müfredat gereği İslâm dinini de anlatıyorlardı. 

Elbette bu dersler İslâm’ın beş şartı ile başlıyordu. Öğretmenlerimiz Müslümanın kelime-i şehadet getirmesi, namaz kılması, Ramazan orucu tutması, hacca gitmesi, ve zekât vermesi şarttır, diyordu. Onlar öğretmendi, her şeyi herkesten daha iyi bilirlerdi. Zaten okuma yazması olmayan anne babam karşısında onlara çoktan aklımı teslim etmiş bulunuyordum. Fakat madalyonun öteki yüzünde öğretmenlerımizin söylediği “gerçek”le uyuşmayan realiteler vardı. Köyümüzde hiç kimse şehadet hariç bu dört şartı yerine getirmiyor, fakat en doğru Müslümanlığın kendilerinde olduğu iddiasından da geri durmuyorlardı. Sanırım hayatımda yaşadığım ilk fikir çatışması bu oldu. 

Babama gidip bu durumun izahını istediğimde aldığım cevap basit ve yetersizdi: “Oğlum biz Aleviyiz; namaz kılmayız, cem yaparız; Ramazan orucu değil Muharrem orucu tutarız; ölüye değil diriye varırız; zekât değil hakkullah ve nezir veririz!”

Küçük ve yalın aklım bu muammayı çözmeye yetmiyordu. Bilgisini ve otoritesini asla sorgulamadığım öğretmenlerimin dediğine göre, Müslüman olmanın beş ön şartı vardı. Babama göre biz Aleviydik, o yüzden o şartlar bizi bağlamıyordu; ancak biz de Müslüman, hatta daha doğru Müslümandık. Peki o zaman Alevilik neydi? Nasıl oluyordu da Alevi olunca hem gerçek Müslüman olunuyor hem de İslâm’ın şartları yerine getirilmiyordu?İşte “Alevilik nedir?” sorusuyla benim ilişkim böyle başladı. 

Soruyu ilk defa kendisi dede ve âşık (zâkir) olan babama sormuştum. Onun verdiği ce-vaplar, daha çok bir balığın suyu tanımlamasına benziyordu. Benim çoktan bulanmış küçük zihnimi tatmin etmekten uzaktı. Ortaokulu okuyabilmem için ilçeye taşındık.

Orada da aynı soru kafamda büyüyerek devam etti. İslâm dini artık ayrı bir ders olarak öğretiliyordu. “Din Kültürü ve Ahlâk Bilgisi” derslerinden birinde, öğretmenin namazı uygulamalı olarak göstermek için sıranın üstüne özellikle beni çıkardığını hatırlıyorum. Nedenini hâlâ bilmi-yorum. Belki çalışkan bir öğrenci olduğum içindi, belki de Alevi oldum için.Ancak kesin olan bir şey vardı. Babamın ve diğer dedelerin söyledikleri ha-talı olmalıydı.

Okuldan aldığım endoktrinasyon etkisini gösteriyor, Müslümanlıkla öğretmenlerin sunduğu dar şablonu özdeşleştiriyordum. Dolayısıyla babamın hem “İslâmın şartlarını” yerine getirmeyip hem de “gerçek Müslüman biziz” demesi artık bana saçma ve çocukça geliyordu. O zamanki ak-lıma göre iki yoldan birisini seçmek zorundaydık. Ya Müslüman olmadığı-mızı ilan edip Aleviliği kendi içinde ayrı bir inanç sistemi olarak kabul edecek ya da öğretmenlerimizin anlattığı şekliyle “Müslüman” olacaktık. Büyüdükçe kendime güvenim de artıyor, babamla açık tartışmalara girmekten çekinmiyordum. Alevi inancının kadim kutsallarına açıktan dil uzatmaya başlamıştım. Babam beni daima yumuşak bir dille ikna etmeye çalışıyordu. Tavırlarımın mürşit postuna oturan o insanı ne kadar yaraladığını ve çevresine karşı ne kadar zor durumda bıraktığını ancak yıllar sonra anlayabilecektim.

Lise ve üniversite yıllarında Alevilik-Müslümanlık meselesine karşı ilgim eski yoğunluğunu kaybetmiş, pozitif bilimlere merak salmıştım. Fen bilgi-si öğretmenim bir cevher görüyor ve bilim adamı olmam yolunda her türlü teşvikte bulunuyordu. Fen lisesini kazandığımda biricik oğlundan ayrılmayı göze alamayan annemi ikna eden de o olmuştu.

Nihayet fizik okumaya başladım. Ancak ilkokulda çocuk zihnime bir zakkum tohumu gibi düşen o soru hâlâ cevabını bulabilmiş değildi. Ve o soru cevaplanmadığı sürece bir şeyler hep eksik kalacaktı, sosyal varlığım ve öz benliğimle doğrudan bağlantı-lı, çok önemli şeyler...Fizik bölümünü bitirdikten sonra tarih alanında yüksek lisans yapmaya karar vermemin arkasında yatan nedenlerden birisi de herhalde sürekli zihnimi kemiren bu soru idi.

Öte yandan, çocukluğumda televizyon ve gazetelerde hiç bahsi geçmeyen Alevilik, o yıllarda ülke gündemine girmiş, ulusal basında iyiden iyiye görünür olmuştu. Üstelik, belki de tarihte ilk defa dış dünya Aleviliğe bu kadar olumlu yaklaşıyordu. Zihnimde yıllardır benimle birlikte büyüyen soru ve ülke gündemi tam anlamıyla örtüşmüştü ve zihni-min derinliklerinden tekrar üst katmanlara çıkıyordu.Yüksek lisans tezi olarak o zamanlar Alevilik deyince ilk aklıma gelen Hacı Bektaş Veli ve onun çevresindeki derviş zümrelerini çalışmaya karar verdim. 

Osmanlı Beyliği’nin kuruluş döneminde Anadolu kırsalının neredeyse tamamen “Alevi” olduğunu görmek bana heyecan ve ayrıca özgüven vermişti. El-bette artık ilkokul ve ortaokuldaki öğretmenlerimin öğrettiği din kalıpları ile düşünmüyordum. Ancak yine de soru cevabını tam olarak bulabilmiş değildi. Zira erken Osmanlı toplumundaki derviş pratiklerinde çocukken köyü-müzde katıldığım cemlerden bildiğim birçok inanç ve ibadet unsuru eksik-ti. Alevilik bilgisinin Hacı Bektaş’tan sonra çok daha kalın bir katmanının ol-duğunu fark etmeye başlamıştım. Şah Hatayi her yerde karşıma çıkıyordu. Cemlerde, muhabbetlerde, farklı ortamlarda okunan duvazimamlarda hep onun adı geçiyordu.

 Aleviliğin içinde şüphesiz Hacı Bektaş vardı; ancak Alevilik çok daha fazlasıydı. Böylece elinizdeki bu kitabın dayandığı doktora tezinin konusu belirmeye başladı. Artık 15. yüzyılda Safevi tarikatı ile birleşip Osmanlı emperyalizmine meydan okuyan Türkmenlere yönelmiştim. Kendi şahlarını Ali’yle, Osmanlı’yı da Yezit’le özdeşleştiren bu konar-göçerler, başlarına üniforma niyetine giydikleri kırmızı şapkalardan dolayı “Kızılbaş” ola-rak anılıyorlardı.

Kızılbaş kelimesinin Alevi ile aynı anlama geldiğini zaten ta çocukluğumdan biliyordum. Şimdi pozitif tarih içinde onları görmek ayrı bir heyecan kaynağı olmuştu.2008 yılının Mart ayında tezi tamamladığımda Alevi tarihinin çok önem-li bir dönemini daha öğrenmiş bulunuyordum. Ancak yine de “Alevilik nedir?” sorusunun cevabını tam olarak veremiyordum. Zira bu sorunun cevabını bulabilmek için sadece tarih bilmek yetmiyor, Aleviliğin teolojisi, ritü-elleri ve toplum yapısını da bilmek gerekiyordu. 

Akademik kariyerimin daha sonraki aşamalarında yavaş yavaş bu alanlara yönelmeye başlamıştım. Bu arada soruya cevap arayan tek kişi ben değildim elbette. 1990’larda yükselen popülaritesi, birçok akademisyeni Alevilik alanına çekmişti.

Dada da önemlisi Alevi toplumu görülmemiş bir özgüvenle kamusal alana çıkmış ve kendisini tartışıyordu. Bir anda kendimizi büyük bir kakofoninin ortasında buluvermiştik. Adeta Alevi sayısı kadar Alevilik tanımı ortaya çıkmıştı. Bu tanımların birçoğu da tarihi belgeler ve bizzat Alevi toplumunun kendi için-den gelen yazılı kaynaklarla uyuşmuyordu.Aleviliğin inanç ve ibadet yönünü keşfetmek için önce buyruklara baş-vurdum. Yüzlerce el yazması buyruk kopyası topladım ve çoğunu okudum. Bir buyruk edisyon kritiği hazırlamak hâlâ içimde ukde olarak durmaktadır. Ancak buyruklar geçmişteki Aleviliği anlatıyordu. Ayrıca buyruklarda sadece işaretler vardı.

Gerçek Aleviliğin yazılmadığını ancak yaşandığını çocukluğumdan beri işitip duruyordum. Nihayet yaşanan Aleviliğin peşine düştüm. Onu ancak yaşayan Alevilerin arasında bulabileceğimi biliyordum. Ha-yatımın son üç yılı köy köy dolaşıp Aleviliği hâlâ yaşayan dedelerle konuşarak geçti. Yedi yüzden fazla köyde dört yüzden fazla dedeyle röportajlar yaptım.

 Bu saha çalışmasında en az o güne kadar öğrendiğimin toplamı kadar Alevilik öğrendim.“Alevilik nedir?” sorusunun cevabı benim için adeta Kafdağı’nın arkasın-da bir hazineye dönüştü. Her bir dağı aştığımda öğrendiğim tek şey arkasın-da yeni bir dağın olduğu gerçeğiydi. Bunca entelektüel çabanın sonunda ke-sin olarak öğrendiğim bir tek şey var: babam haklıymış. Aleviliği anlamanın ilk şartı, bana İslâmın şartlarını öğreten öğretmenlerimin bakış açısını terk etmekmiş.
Çocuk yaşta zihnimi çıkmaz bir ikileme sokan esas problemin, yüzlerce ırkı, dili, kültürü, düşünce geleneğini içinde barındıran koskoca İslâm medeniyetini beş şarta sıkıştırıp bu dar kalıbın dışında kalan her şeyi İslâm dışı ilan etmek olduğunu, ancak akademik düşünme biçimlerine aşina oldukça anlayabildim. Kişisel hayatımda en büyük ukdelerden birisi, bana çocukken anlattıklarını nihayet anlayabildiğimi babamın hiçbir zaman bile-meyecek olmasıdır.

Ben doktoraya başladığımda o artık ömrünün son demlerine gelmişti. Tezin tamamlandığını göremeden Hakk’a yürüdü. Eğer hâlâ yaşıyor olsaydı, belki bu kitap o günlerde ona hoyratça yaşattığım kırgınlıkları bir nebze hafifletebilirdi.Akademik ve entelektüel hayatımın merkezine oturmuş temel soru olma-sına rağmen, Alevilik bilgimin belli bir yüzdenin üzerine hiçbir zaman çıkamadığını görüyorum. Yaptığım her keşif, bir yandan Aleviliğe dair yeni bir boyutu öğretirken diğer yandan hiç farkında olmadığım bir başka gizemin kapısını aralıyor. Dolayısıyla her bir araştırma bilgi daireme eklediği kadar bilmediğim kısmı da büyütüyor. Zaten insan olmak da böyle bir şey değil mi? 

Attar’ın Hüthüt kuşuna benzemiyor mu hepimizin hikâyesi? Hakikatin peşinde ardı arkasına sarp dağların zirvesine tırmanırken, her bir zirvede ona ait bir iz buluruz aslında. Ancak hakikatin tamamı hiçbir dağın zirvesin-de değildir; o sadece ulaşılmaz Kafdağı’nda gizlidir. Onun da nerede olduğu bilinmez. Çoğumuz için son ulaştığımız zirve bir sonraki dağı fark edene kadar Kafdağı’mızdır. Ancak ulaştığımız her yeni Kafdağı’nda yaklaştığımız hakikat yine de kendi hakikatimiz değil mi? Hüthüt Kafdağı’na ulaşıp gönül sarayına girdiğinde ne görmüştü?

Objektiflik ve evrensellik iddiasından hiç vazgeçmeyen akademik bilginin durumu da son tahlilde Hüthüt’ün aradığı hakikatten farklı görünmüyor. Bildiğimiz her şey nihayetinde bizden bir parça olması itibariyle kendimize ait ve dolayısıyla kaçınılmaz olarak sübjektif ve görece değil mi? Yine, bildiğimiz bilmediğimizin cılız bir gölgesi olmaktan öteye geçebiliyor mu?

Aleviliği anlama yolculuğuna çıkan herkesin öncelikle bu iki ilkeyi aklında tutması gerektiğini düşünüyorum. Öğrendiğimiz birçok şey Aleviliğin bir parçası olabilir, ancak mutlak Aleviliğin tamamı asla değildir.Ancak ‘nefsü’l-emir’de yazılı Aleviliğin ne olduğunu bilemeyecek olmak hiçbir şey bilemeyeceğimiz anlamına gelmiyor elbette. 

Bütün bunları sadece, analiz ve iddialarımızın nihai referansının kendimizden başka bir şey olmadığını vurgulamak için söylüyorum. Dışarıda duran çiçekler aynı çiçek olsa da her birimizin yaptığı bal kendi balımızdır. Kanaatimce, eğer evrensel bir gerçek varsa o da budur. Ve bu gerçek aynıyla aşağıda yapacağım kısa değer-lendirme için de geçerlidir.1990’larda Türkiye gündemine girmesinden bu yana Alevilik üzerine sa-yısız araştırma ve yayın yapıldı.

Sadece bu yayınlar içinde bile ortak bir Alevilik tanımına ulaşmak imkânsızdır. Fakat sorunumuz bununla da sınırlı değil. Türkiye’de yaşayan Aleviler ve Bektaşilerden başka İslâm dünyasının başka yerlerinde yaşayıp inanç ve ibadetleri Türkiye Alevilerine benze-yen başka inanç grupları da var ki onlar üzerine yapılan akademik çalışmaların hacmi de gitgide büyüyor.

Türkiye kökenli Türk, Kürt ve Zaza Kızılbaş-Alevilerin yanı sıra, Bektaşiler, Balkanlar’da bir şekilde Bektaşi geleneğiyle ilişkili olup da tarikat yapısına sahip olmayan gruplar (Bedreddiniler gibi), Arap Aleviler (Nusayriler), Ehl-i Hak (Yaresan), Şabaklar, Kakailer, ve hatta İsmaililer bu geniş ailenin akla ilk gelen üyeleridir. Bu inanç gruplarının her birinin kendine has spesifik, yerel bir adı olmasına karşın, Alevi ismi gerek akademik seviyede gerekse bu grupların kendi aralarında şemsiye bir tabir olarak kabul görmektedir. O yüzden, artık Alevi dediğimizde kimleri kastettiğimizin daha iyi anlaşılabilmesi için anlamı daraltacak ikinci bir ismi kullanmamız gerekmektedir.

Örneğin, Kızılbaş-Aleviliği, Arap-Aleviliği gibi.Alevilik teriminin sınırlarının bu denli genişlemesi içeriğinin muğlaklaşması sorununu da beraberinde getiriyor. Zira bu inanç gruplarının gerek itikadi temelleri gerekse ibadet pratikleri arasında ciddi farklar göze çarpmak-tadır. Ancak yine de hepsini içine alacak geniş bir ortak payda ortaya konulabilir. Görebildiğim kadarıyla Alevi şemsiyesi altında yer alan bu inanç gruplarının hepsini birleştiren iki temel özellik vardır: 

Ali merkezli doktrin ve gayr-i müteşerri dindarlık biçimi. Esasen, İslâm dünyasının değişik bölge-lerinde yaşanan Müslümanlık pratiklerin müteşerri ve gayr-i müteşerri din-darlık biçimleri olmak üzere iki ana gruba ayrılabileceğini düşünüyorum. Müteşerri dindarlıktan kastım mezhep (İslâm hukuku veya şeriat) temelli Müslümanlıktır ki İslâm toplumunun her bakımdan ana gövdesini bu din-darlık biçimi oluşturur. Buna göre, Müslüman olmanın ana referansları (aslında hukuk okulları olarak ortaya çıkmış olan) mezhepler tarafından belir-lenmiştir (4 Sünni mezhep ve İmamiye mezhebi). Gayr-i müteşerri dindarlık biçimi ise mezhepleşmemiş İslâmî geleneklere karşılık gelmektedir.Bu iki yaklaşım arasındaki fark temelde kurtuluş (salvation) anlayışlarından ileri gelmektedir. 

Müteşerri dindarlığa göre kurtuluşun tek kaynağı dinin net olarak düzenlenmiş kurallarına (şeriat) uymaktır. 

Örneğin namaz kılmanın esas nedeni öyle emredilmiş, yani kural olmasıdır. Gayr-i müteşerri dindarlık ise kurtuluşun karizma aracılığı ile sağlanabileceğine inanır. O yüzden sıradan insanlar için kurtuluşa ermenin tek yolu karizmatik kişilere bağlanmaktır. Karizma imamet veya velayet olarak karşımıza çıkar. Dolayısıyla ikinci dindarlık biçimi şeriat kurallarına kulak asmaz. Alevi şemsiye-si altında birleşen dinî geleneklerin hepsinin ortak özelliği karizma merkezli bir kurtuluş inancına sahip olmalarıdır. O yüzden bir şeriatları yoktur. Kurulu şeriat düzenlerine (mezhepler) de ait değillerdir.

Kural veya şeriat merkezli olmamaları bu geleneklere pratik hayatta belirli bir esneklik alanı sağlamaktadır. Önemli olan karizma ile bağın korunma-sı olduğundan, ana ritüeller dahil gündelik pratikler bir aracı olarak görülür. Dolayısıyla karizmayı temsil eden kişiler gücüne göre bu pratiklerde değişiklik yapabilir. Gayr-i müteşerri dindarlığın bu özelliği onun yerellik karakterini artıran bir etkendir. 

Müteşerri dindarlık hem kitap temelli olması hem de herkese uygulanabilecek net kurallardan oluşması itibari ile tek tipleştirici gücü daha fazladır. Bu dindarlığın mensupları çok farklı kültürlere ait olsalar da birbirlerine çok yakın bir din tatbikine sahiptir. 

Dolayısıyla müteşerri dindarlık evrensel bir nitelik arz eder ve din alanında yerel unsurları hızla asimile eder. Öte yandan, gayr-i müteşerri dindarlık biçimlerinde evren-sel doktrin karşısında yerel inanç ve ritüel kalıpları çok daha dayanıklıdır.Bu sebepten, Alevi grupların her biri İslâm’dan gelen Ali merkezli doktrin ile kendi yerel geleneklerinde bulunan inanç ve ritüel unsurlarının karışımından oluşan bir özgünlük arz eder. Bu durum elinizdeki kitabın ko-nusunu oluşturan Kızılbaş-Aleviliği için de aynıyla geçerlidir. Dahası, Türkiye merkezli Kızılbaş-Aleviliği karmaşık bir etnik temele sahiptir. Kızılbaş-Alevileri Türkçe, Kürtçe ve Zazaca konuşan üç ana gruptan oluşmaktadır.

Bu üç etnik grubun genel Alevi nüfusu içindeki oranı kesin olarak bilin-mese de, her üçünün de Kızılbaş-Alevi kimliğinin asli parçalarını oluşturduğu şüphe götürmez. Kızılbaş-Aleviliği kendi içinde evrensel bir form üret-miş olup temel inanç esasları ve ibadet uygulamaları bakımından üç etnik grup arasında ciddi bir ortak payda rahatlıkla görülür. Yine farklı dilleri konuşan bu grupları birleştirici bir unsur olarak ritüel dilinin her yerde Türkçe olduğu eklenebilir. Ancak yine de yörelere göre bazı detaylarda farklılaşmalar mevcuttur. Kısacası, günümüz itibariyle Kızılbaş-Aleviliğini herhangi bir etnik unsurla özdeşleştirmek imkânsızdır.

Aksine her üç etnisiteye mensup Alevilerin üzerinde birleştiği bir Alevilik “ekümeni”sinden pekâlâ bahsedilebilir. Ancak bu kitapta doğuş dönemi olarak önerilen 1300-1501 yılları arasında ger-çekleşen ve Kızılbaş-Alevi dindarlığını netice veren sosyo-politik gelişmelerde Kürt unsurların rolü yok denecek kadar azdır. Bütün kaynaklar, Şeyh 

Cüneyd, Şeyh Haydar ve Şah İsmail etrafında bir araya gelerek Kızılbaş hare-ketini oluşturan insanların ezici çoğunluğunun Türkmen olduğu konusun-da hemfikirdir. O yüzden “Kürt Aleviliği” tamamen bu kitabın kapsamı dı-şında kalmıştır.Bu çalışmanın bir diğer önemli eksikliği 2008 yılında tamamlanmış olma-sıdır. Mevcut kitap, bu tarihte Bilkent Üniversitesi Tarih Bölümü’nde savunduğum doktora tezinin ilk yarısının Türkçe tercümesidir (aslı İngilizce). İle-tişim Yayınları tezi yayınlamak isteğiyle benimle temasa geçtiğinde iki seçe-nekle karşı karşıya kalmıştım. Tezi bizzat kendim çevirebilir ve belki de ana dilimde meramımı daha iyi ifade ederek İngilizce aslından çok daha güzel bir metin ortaya koyabilirdim. Ancak tezi yazdıktan sonra sekiz yıl geçmiş-ti ve Alevilik bilgim tezi yazdığım noktadan çok ötedeydi. Dolayısıyla böyle bir girişim bir tercüme değil yeni bir kitap yazmak olacaktı.
Zaman yetersizliği vs. gibi çeşitli sebeplerden bu seçeneği tercih edemedim. Ancak, bu-günkü baktığım noktadan birçok eksikleri olmasına rağmen, yine de tezin Türkçe yayınlanmasının faydalı olacağını düşünüyordum. Böylece metnin bir başkası tarafından tercüme edilmesine karar verdik. Nihayet Barış Yıldırım tarafından tercüme edildi. Elbette daha sonra bu tercüme metnin üzerin-den geçip birçok düzeltmeler yaptım. Ancak yeni bilgiler eklemeyip, yanlışları ve ifade hatalarını düzeltmek ve birkaç yerde tartışmayı –çerçevesini değiştirmeden– derinleştirmekle yetindim. Dolayısıyla kitabın üzerine oturduğu literatür 2008 yılı ve öncesi ile sınırlıdır. Aradan geçen dokuz yıl içinde burada tartıştığım konularla doğrudan veya dolaylı olarak ilişkili bazı önemli çalışmalar yayınlandı; fakat ifade ettiğim sebepten dolayı, bunların hiçbiri-sini elinizdeki kitaba eklemedim. Bu bakımdan, eser 2008 yılındaki Rıza Yıldırım’a aittir. 

Alevi tarihine ve teolojisine dair bilgim ve bakışım 2008 yılına göre çok daha gelişmiş olsa da, burada ortaya atılan ana argümanların ve yapılan tarihsel analizlerin hâlâ geçerliliğini koruduğunu, en azından tartışma-ya değer olduğunu düşünüyorum.Nihayet Türkçe bir kitaba dönüşen bu metnin arkasında birçok insanın emeği ve katkısı vardır. Bunlar içinde ilk zikretmem gereken herhalde tezin hazırlık sürecinde jürimde bulunan ve her türlü desteğini eksik etme-yen Halil İnalcık’tır. 

Doktora yıllarında danışmanlığımı yapıp daha sonra bir türlü bu işten kendisini kurtaramayan Oktay Özel’e ayrıca teşekkür ederim. Bu kitabın entelektüel arka planında onunla yaptığımız uzun tartışmaların katkısı büyüktür. Hem yazdıkları vesilesiyle hem de bazen iyiden iyi-ye ateşlenen yüz yüze müzakerelerimizde kendisinden çok şey öğrendiğim Ahmet Yaşar Ocak’a hassaten teşekkür borçluyum. Metnin İngilizce bir tez olarak internet köşelerinde sürünmekten kurtulup Türkçe kitaba dönüş-mesi sürecini başlatan Yalçın Çakmak oldu. Ona ve tercümeyi yapan Barış Yıldırım’a ayrıca teşekkür etmek boynumun borcudur. Tercüme ve yayın sürecinde sabırlı ve her daim yüreklendirici tutumu ile ayrı bir moti-vasyon kaynağı olan Tanıl Bora’yı da unutamam. Ve nihayet, sadece bu kitabın değil entelektüel ve akademik çabalarımın tamamının en büyük dayanağı olan eşim Birsen E. Yıldırım’a şükranlarımı sunmak benim için hem bir borç hem de zevktir.

Atlanta, GA

13 Temmuz 2017