Tütün Fonunun Kaldırılma Hikayesi ve Yerli Tütün Politikasının İflası

Tütün fonunun devamı uluslararası sigara üreticilerinin Türk sigara pazarına hâkim olmasının önünde bir engel olarak görülmüştür.

Paylaş
Tweetle
Google
Paylaş

Tütün Fonunun Kaldırılma Hikayesi ve Yerli Tütün Politikasının İflası

05 Ağustos 2021 - 11:58

Ülkeler uyguladıkları ekonomi ve tarım politikaları ile çiftçilerini tarımını korurlar. Türkiye’de tütün sektöründe yaşananlar bunun tersi yönde politika örneği oluşturmaktadır. Yerli tütün üretiminin desteklenmesi için ihdas edilen tütün fonu tedrici olarak kaldırılmıştır.

Türkiye’de tütün üreticisinin her geçen gün yalnızlaştırılmasının hikayesidir tütün fonunun kaldırılması. Tütün fonu niçin kuruldu? Niçin kaldırıldı? Kaldırılmasının sigara üretiminde yerli tütün kullanımı üzerinde etkisi nasıl gerçekleşti? Tüm bu soruların yanıtını aşağıda özet bir şekilde ve rakamlarla sunmaya çalıştım.

TÜTÜN FONU NEDİR? NİÇİN KURULDU?

Tütün fonu, yerli tütünün desteklenmesi amacıyla 3 Haziran 1986 tarihli ve 3291 sayılı Kanunla ihdas edilmiştir.

Fon, Virginia ve Burley vasıflı şark tipi tütün ekiminin iyileştirilmesi ve geliştirilmesi, tütün ekicilerinin desteklenmesi ve eğitilmesi, tütün borsasının kurulması, tütün üretici kooperatiflerinin finansmanı, sektörce kurulacak hangar ve kurutma tesisi gibi yatırımların desteklenmesi, yurt dışından Türk tütününden sigara imal eden fabrikaların kurulması, Tekelin modernizasyonu ve özelleştirilmesi, Türkiye’de üretilen sigara ve diğer tütün mamulleri ihracatının desteklenmesi ve gerektiğinde ihracatın teşviki için Eximbank’a kredi verilmesi hususlarında destek ve teşvikte bulunmak amacıyla kurulmuştur.

Tütün fonunun oluşturulması ile bir yandan ithal tütün ve tütün mamulleri üzerine ilave bir yük getirerek yerli tütüne koruma sağlama, diğer yandan elde edilen gelirle hem tütün yetiştiricisinin hem de tütün sektörünün geliştirilmesine hizmet etme gibi iki yönlü fonksiyon icra etme amacı güdülmüştür.

TÜTÜN FONU NİÇİN VE NASIL KALDIRILDI?

3291 sayılı Kanunun verdiği yetkiye istinaden çıkarılan 30.07.1988 tarihli ve 88/13208 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı uyarınca; yabancı tütün ile yurt içinde harmanlanmış ve imal edilmiş (blended) sigaraların bünyesine giren yabancı tütünün ithali sırasında ton başına 3000 ABD Doları; üretilmiş halde ithal edilen sigaraların ithalatında bünyesinde bulunan yabancı tütüne istinaden, 20 sigaralık paket başına 0,40 ABD Dolarına varan tütün fonu alınması söz konusu uygulamasına başlanmıştır.

IMF ve Dünya Bankasının baskıları ile çıkarılan 21.02.2001 tarihli ve 4629 sayılı Bazı Fonların Tasfiyesi Hakkında Kanun’un Geçici 1’inci Maddesinin (A) fıkrasının (a) bendinin (1) numaralı alt bendi ile 3291 sayılı Kanun ile getirilen tütün fonu kaldırılmıştır. Ancak, mülga 3291 sayılı Kanun uyarınca Tütün Fonu adı altında alınan tutarların, aynı usulle tahsiline ve doğrudan bütçeye gelir yazılmasına yönelik düzenleme yapılmıştır. Düzenleme ile tütün fonunun tahsiline devam edilmiş, ancak bu fonun tütün sektörü ve üreticisine yönelik kullanımına son verilmiştir.

Tütün fonunun devamı uluslararası sigara üreticilerinin Türk sigara pazarına hâkim olmasının önünde bir engel olarak görülmüştür. Bu engeli aşmak için, AB üyelik müzakere süreci tütün fonunun kaldırılması için araç olarak kullanılmış; tütün fonu ayrımcı vergi uygulaması olarak nitelenerek kaldırılması yönünde Türkiye’ye baskı yapılmaya başlanmıştır.

AB üyelik süreci kapsamında vergilendirme faslının müzakereye açılabilmesi için AB alkollü içecekler ile ithal tütün ve sigaralara ilişkin ayrımcı vergilemenin önemli düzeyde azaltılmasına yönelik adımların atılmasını talep etmiştir. Maliye Bakanlığınca bu talebi karşılamak üzere hazırlanan plan, 18 Mayıs 2009 tarihinde Komisyona sunulmuş ve Komisyonca söz konusu plan tatmin edici bulunarak kabul edilmiştir. Gerek alkollü içecekler, gerekse tütün ürünlerinde yerli ürünleri koruyacak mekanizmalar bu plan kapsamında kademeli olarak kaldırılma sürecine girmiştir.

Tütün ve tütün ürünlerine ilişkin süreç, esas itibariyle, “Tütün Fonu”nun kademeli olarak kaldırılması şeklinde işlemiştir. Bu kapsamda, ithal tütün ve tütün ürünleri için uygulanan tütün fonu AB’ye sunulan plan çerçevesinde 2010 yılından itibaren tedrici olarak düşürülmüştür.

Öncelikle sigara ve diğer tütün ürünlerinde tütün fonu sıfırlanmış, işlenmemiş tütünde ise ton başına 2010 yılı için 3.000 $ tütün fonu öngörülmüştür. 2011 yılında ton başına 3.000$ olan tütün fonu 2.250 $’a indirilmiştir. 2016 yılı için bu rakam 600$, 2017 yılı için 300$, 2018 yılı için ise 150$ olmuştur.

Son olarak, 30.12.2018 tarih ve 536 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı ile tütün fonu sıfıra indirilmiştir. Plana bağlı olarak tedricen kaldırılma sürecine giren tütün fonu 2019 yılı başından itibaren tamamen kalkmıştır.

SİGARA ÜRETİMİNDE YERLİ-İTHAL TÜTÜN KULLANIMI

Tütün fonunun kaldırılması ile birlikte yeri üreticinin ithal tütün ile rekabet gücü kalmamıştır. Tütün fonunun kaldırılmasına paralel bir şekilde yerli üretimin toplam sigara üretimindeki oranı hızla düşmüştür.

Tablo: Yıllar İtibariyle Sigara Üretiminde Yerli-İthal Tütün Kullanımının Gelişimi